Eén van de elf bekende fossielen van Archaeopteryx. Afbeelding: © G. Mayr, Senckenberg
Archaeopteryx geldt algemeen als de ‘oervogel’: de eerste echte vogel die zich als een aparte tak van de dino’s afscheidde (in feite worden vogels overigens tegenwoordig tot de dinosauriërs gerekend; men spreekt in het Engels daarom wel van ‘non-avian dinosaurs’ – niet-vogel dinosauriërs – als men de ‘echte’ dino’s bedoelt). Iedere afsplitsing, of het nu een nieuwe soort betreft of een fylum, berust op een relatief geringe mutatie. De grens tussen de ‘moedergroep’ en de afgesplitste groep is daarom altijd geleidelijk, en het is een min of meer arbitraire keuze waar de grens wordt gelegd. Zo is dat ook bij de afsplitsing van de vogels van de gevederde dino’s.
Computerprogramma’s
Omdat de natuur weinig geneigd is om onze classificatie van allerlei natuurlijke fenomenen in afzonderlijke hokjes te volgen, zijn er de laatste jaren steeds meer computerprogramma’s ontwikkeld waarbij dergelijke grenzen schijnbaar (met de nadruk op schijnbaar) objectief kunnen worden vastgelegd. Er bestaat ook een dergelijk programma voor de overgang tussen dino’s en vogels. Van de afzonderlijke soorten zijn de vereiste kenmerken – en de mate van verschillen daartussen – als input in het programma ingevoerd. Het programma ‘rekent’ op basis daarvan voor elke soort uit of het een dino of een vogel is. De uitkomst van dat programma was ook steeds dat Archaeopteryx de eerste vogel was.
Het fossiel van Xiaotingia zhengi (holotype). Afbeelding: © Cosmic Log
Xiaotingia zhengi
Er is nu echter een nieuw fossiel ontdekt dat veel met Archaeopteryx gemeen heeft. Deze nieuwe soort, die Xiaotingia zhengi is gedoopt, is onlangs ontdekt in China. Dit dier wordt door de onderzoekers, op basis van zijn kenmerken – maar vooral op basis van die in het computerprogramma ingevoerde kenmerken – niet tot de vogels gerekend maar tot deinonychosauriërs (een groep kleine, vleesetende dino’s waartoe onder andere Deinonychus en Velociraptor behoren).
Tot zover nauwelijks schokkend. Maar toen Xiaotingia in het programma was ingevoerd, en de vraag werd gesteld waar de grens tussen dino’s en vogels lag, bleek dat het computerprogramma – en daarin zijn alleen objectief vast te stellen kenmerken ingevoerd – Archaeopteryx net als Xiaotingia indeelde bij de deinonychosauriërs! Dat was geen ongelukje, want toen de kenmerken van Xiaotingia ter controle uit het programma werden verwijderd, was de uitkomst weer dat Archaeopteryx de oudste vogel was. Met Xiaotingia in het programma zou Epidexipteryx of Epidendrosaurus als oudste vogel uit de bus komen.
Reconstructie van Xiaotingia zhengi. Afbeelding: © Xing Lia en Liu Yi
Helemaal als een verrassing komt deze ‘aanval’ op Archaeopteryx als oervogel niet: al eerder hebben diverse onderzoekers erop gewezen dat Archaeopteryx wel erg veel kenmerken van de deinonychosauriërs vertoont, zoals het duidelijke heupbeen en de holte boven de neus (kenmerken die vogels missen). Wèl als een verrassing komt uiteraard dat het een dino is die zo aan de poten van de (tot nu toe) oudste oervogel zaagt.
De aanstichter van het rumoer, Xiaotingia zhengi, leek overigens zelf ook al veel op een vogel. Hij had de grootte van een duif. Was het dan toch een vogel? Gerald Mayr, een Duitse specialist in fossiele vogels, denkt van wel en helt zelfs over naar de mening dat alle deinonychosauriërs al tot de vogels zouden moeten worden gerekend. Opnieuw bewijst de natuur dus weinig op te hebben met de afgebakende hokjes die nu eenmaal onvermijdelijk verbonden zijn aan de classificatiesystemen die zo geliefd zijn bij wetenschappers die graag een overzichtelijk beeld hebben van hun studie-object.
Bron:
Xu et al., ‘An Archaeopteryx like theropod from China and the origin of Avialae’, Nature 475 (2011) 465–470.
Zie ook:
- Schrikvogel vocht als Mohammed Ali (Kennislinknieuws van NGV Geonieuws)
- Landing van vliegende dino gevonden (Kennislinknieuws)
- Reuzenvogel steeg op met kikkersprong (PDF)
- Unieke oervogel gevonden (Kennislinkartikel)
- Jachtwijze van pterosauriërs moet worden herzien (Kennislinknieuws van NGV Geonieuws)
