De oervogel Archaeopterix. Afbeelding: © H. Raab
De dood voor de één is het leven voor de ander. Dat was wat een inslag van een asteroïde bij Mexico en massaal vulkanisme in India teweeg brachten in het dieren- en plantenrijk tijdens en na de Krijt-Tertiair massa-extinctie. De vogels – eigenlijk vliegende dinosauriërs – ontsnapten aan deze catastrofe zo leek het, hoewel er erg weinig bewijs voor was. Zoveel fossiele vogels zijn immers niet bekend van vlak voor en na de beruchte grens. Wetenschappers hebben nu een vogelfauna opnieuw onderzocht en kunnen nu deze brandende vraag wèl beantwoorden. Het werk van Nicholas Longrich (Yale University, VS) werd gepubliceerd in PNAS.
Vlak voor de grens
De vogelbotten komen uit de Verenigde Staten (de staten Montana, North Dakota, South Dakota en Wyoming) en Canada (Saskatchewan) uit gesteenten van de laatste 1,5 miljoen jaar voor de grens. Maar het kan nog preciezer: met hulp van het oude aardmagneetveld opgeslagen in gesteenten lijken de botten slechts tot 300.000 ouder te zijn dan de grens. Geologisch gezien is dat vlak voor de grens dus!
Hoeveel vogels?
Tot op heden was niet goed bekend hoeveel vogels nu van de vindplaatsen in de vijf staten kwamen. Wat was het probleem? Vogelbotten worden bijna altijd los gevonden; alle botten liggen dus niet netjes bij elkaar, maar vaak vind je maar één bot. In de loop van de jaren zijn vogelsoorten beschreven op basis van verschillende losse botonderdelen. Dit is heel gevaarlijk want vogel A beschreven op basis van een opperarmbeen en vogel B op basis van een schedel kunnen maar zo dezelfde soort zijn!
Ravenbekuitsteeksels van diverse vogelsoorten uit het Late Krijt van Noord-Amerika. Afbeelding: © Nicholas Longrich
De wetenschappers kozen daarom om de soortenrijkdom van vogels te bepalen op basis van één onderdeel van het skelet: het meest voorkomende ravenbekuitsteeksel. Dit werkt ook prima omdat de variatie van dit bot binnen een soort minimaal is. In totaal kwamen er zo 15 soorten vogels tevoorschijn, enorm veel voor het Late Krijt. Na bijtelling van twee andere soorten op basis van andere botten die van andere soorten moeten zijn volgens de onderzoekers, blijkt het zelfs te gaan om de rijkste vogelfauna van het Late Krijt. De fauna is echter nog verre van modern te noemen; dat komt pas later na de grens in het Paleogeen.
Lichtgewichten
Aan de hand van de botten kan redelijk geschat worden hoe groot en zwaar de vogels waren. En licht dat ze waren: de zwaarste vogel was ongeveer 5 kg, en dat terwijl de zwaarste vogels van tegenwoordig veel zwaarder dan 10 kg zijn. Mogelijk konden ze nog niet zo groot worden, omdat vogels in het Late Krijt nog flinke concurrentie hadden van de pterosauriërs, die nabij de grens uit zouden sterven.
Uitsterven en overleven
Na de grens komen veel van de vogelsoorten niet meer voor. Vogels ontkwamen dus ook niet aan de massa-extinctie. Hoe dat precies kwam weet Longrich: “De directe inslag is niet verantwoordelijk voor de schade. De asteroïde bracht veel stof in de atmosfeer en mogelijk ook veel sulfaat afkomstig van de gesteenten waar de asteroïde insloeg. Dit stof en sulfaat zouden voor een afname van het licht dat het aardoppervlak bereikte hebben gezorgd zodat fotosynthese stopte voor vele maanden. Zonder planten sterven de planteneters uit, maar ook de organismen die planteneters op het menu hebben staan.”
Links de het Krijt periode (Cretaceous) en het opvolgende Paleogeen (onderdeel van het Tertiair). Naar boven toe wordt het dus jonger. Rond de grens is te zien dat veel vogels ophouden te bestaan in dit cladogram. Uiterst rechts de overlevers. Afbeelding: © Nicholas Longrich
In tegenstelling tot de pterosauriërs overleefden de vogels de extinctie dus wel! Mogelijk komt dit omdat ze in het Late Krijt enorm in diversiteit toenamen en dus meer kans hadden om als groep te overleven. Longrich: “De overlevende vogels aten mogelijk insecten die dode planten en dieren aten, of ongewervelden in stroompjes.”
Net zoals bijna alle diergroepen op aarde ontkwamen dus ook de vogels niet aan de malaise op het einde van de Krijt periode.
Bron:
Longrich et al. ‘Mass extinction of birds at the Cretaceous–Paleogene (K–Pg) boundary’, PNAS 108 (2011) 15253-15257.
Zie ook:
- De Krijt-Tertiair massa-extinctie (Kennislinkartikel)
- Dino’s overleefden de Krijt-Tertiair grens (Kennislinkartikel)
- Nóg een inslag op de Krijt-Tertiair grens (Kennislinknieuws)
- Dino Xiaotingia velt mogelijk de status van Archaeopteryx als oudste vogel (Kennislinknieuws van NGV Geonieuws)
- Schrikvogel vocht als Mohammed Ali (Kennislinknieuws van NGV Geonieuws)
- Landing van vliegende dino gevonden (Kennislinknieuws)
- Reuzenvogel steeg op met kikkersprong (PDF)
- Unieke oervogel gevonden (Kennislinkartikel)
