ALMA (Atacama Large Millimeter Array) is een gezamenlijk project van Europa (ESO), Noord-Amerika (NRAO), Japan (NAOJ) en Chili. De interferometer bevat nu ongeveer een derde van de 66 radioantennes die het in 2013 moet hebben. Die moeten straks als één grote antenne gaan functioneren. Maar toch kunnen er nu al beelden worden vastgelegd. Het vrijgegeven plaatje is van het Antennestelsel, dat eigenlijk uit twee met elkaar botsende sterrenstelsels bestaat.
Het Antennestelsel bestaat uit twee spiraalstelsels die op zo’n 70 miljoen lichtjaar afstand van de aarde verwikkeld zijn in een kosmische botsing. Ze zijn te vinden in het sterrenbeeld Raaf. Afbeelding: © ALMA (ESO/NAOJ/NRAO). Zichtbare licht: NASA/ESA Hubble Space Telescope
De schotelantennes van ALMA hebben een diameter van 12 meter en staan nu nog binnen een afstand van 150 meter van elkaar. Maar dat gaat veranderen. Er opereren straks twee speciale trucks die de schotels kunnen oppikken en verplaatsen. Zo kunnen ze, als het project af is, maximaal 16 kilometer van elkaar af staan. En dat komt de scherpte van de geproduceerde beelden ten goede.
ALMA ontvangt elektromagnetische golven van een millimeter en kleiner. Perfect om extreem koude en verre objecten in het heelal te bekijken. Zoals nevels van koel gas waaruit nieuwe sterren ontstaan of verre objecten uit het toen nog jonge universum.
Veel animo
Dat astronomen warmlopen voor het project blijkt wel uit het aantal aanvragen dat is gedaan om metingen te mogen doen met ALMA. 919 Voorstellen werden er de afgelopen tijd gedaan, maar daar konden er voorlopig honderd van toegekend worden, waaronder een aantal uit Nederland.
Eén van die projecten wordt geleid door Ágnes Kóspál, die verbonden is aan de Sterrenwacht Leiden. Ze wil de jonge ster HD 21997 onder de loep nemen en dan vooral het gas dat rondom de ster aanwezig is. “Is dat gas overgebleven van de vorming van de ster of wordt het steeds aangevuld door de verdamping van planetoïden en kometen?” vraagt ze zich af. Die antwoorden kunnen met ALMA gevonden worden en kunnen ons veel vertellen over de vorming van ons eigen zonnestelsel, zo’n 4,5 miljard jaar geleden.
Spinosaprijswinnaar Heino Falcke van de Radboud Universiteit Nijmegen wil ALMA graag focussen op Sagittarius A*, een superzwaar zwart gat op 26.000 lichtjaar in het hart van ons Melkwegstelsel. De omgeving waar Sagittarius staat wordt door gas en stof van de aarde afgeschermd. Het nieuwe array in Chili zou echter dwars door deze barrière heen moeten kunnen kijken.
Leids sterrenkundige Ewine van Dishoeck (die ook de Spinosaprijs won) wil naar stofschijven rond jonge sterren kijken. Uit die schijven ontstaan de planeten die rond die sterren zullen gaan draaien. Van Dishoeck wil de fysica maar ook de chemische samenstelling van die wolken onderzoeken.
Het ALMA-project bestaat straks uit 66 schotelantennes die op de Chileense hoogvlakte naar wens kunnen worden neergezet. Daarvoor zijn er twee speciale transporters in de maak. Afbeelding: © ALMA (ESO/NAOJ/NRAO) / L. Calçada (ESO)
Aan wetenschappelijk animo dus geen gebrek. Nu is het zaak dat overige antennes snel worden geïnstalleerd.
Zie ook:
