Na slapen is het onze belangrijkste tijdsbesteding:werken. Wat voor werk zullen we in de toekomst doen? En hoe zullen we het doen?
In een kapitalistische economie is het verrichten van werk noodzakelijk om in leven te blijven. Weliswaar beschikken we in Nederland en België over een riant vangnet, maar de norm is nog steeds dat elke volwassene zelf in zijn of haar onderhoud voorziet.
Werk en waarde
Toch is als je er over nadenkt, werk een merkwaardig fenomeen. Werk is namelijk iets dat je doet om waarde te produceren. Wat waarde heeft is zeer arbitrair. In de economische wetenschap is afgesproken: de consument is de ultieme beoordelaar van waarde. Iedereen die waarde toevoegt, doet dat door de kostprijs te verhogen. In een religieus land vindt men dat een sjamaan of priester waarde toevoegt door een huis te zegenen. In Nederland vinden homeopathie-adepten dat men door een flesje water met nog meer water te verdunnen, een sterker medicijn kweekt en dus veel waarde creëert. Zelfs al zit er geen molecuul werkzame stof meer in het water.Kortom: beauty is in the eye of the beholder. Over slechts één vorm van waarde is iedereen het wel eens: iets dat er voor zorgt dat je meer waarde kan produceren, heeft intrinsieke waarde. Dus een snelle drukpers heeft zowel waarde voor een verstokte mormoon als voor een fervent aanhanger van de Noord-Koreaanse Juche filosofie, want beide kunnen ze er iets mee dat volgens hen de waarde vergroot.
Humanoïde robots, bestuurd door een menselijke operator, kunnen ook in zeer gevaarlijke omgevingen werken. Continu, zolang er maar stroom is.
We houden vooral elkaar aan het werk
Een groot deel van alle banen komt tot stand omdat mensen belachelijke eisen aan elkaar stellen en elkaar ook voortdurend lastig vallen, bijvoorbeeld door eindeloze juridische procedures. Denk ook aan verkopers, die zowel hun tijd als dat van hun slachtoffer verspillen. Een adviseur of bemiddelaar is dan slimmer. Kortom: al we ons werk wat slimmer zouden organiseren, zouden we veel meer vrije tijd hebben dan nu en meer vakantie kunnen nemen.
Trend 1: automatisering
Naarmate machines steeds beter en slimmer worden, blijft er steeds minder werk over dat door mensen gedaan kan of moet worden. Hierin zijn drie stadia te onderscheiden: het stadium dat een machine überhaupt in staat is het werk van een mens te verrichten, het stadium dat een machine het werk goedkoper kan doen dan een mens en het stadium dat een machine het werk beter kan doen dan een mens, dus zelfs als een mens voor niets zou werken deze een inferieur resultaat zou leveren. Steeds meer werkzaamheden schuiven van niveau nul naar niveau een en verder. Zo presteert een fiets beter dan zelfs een mens die bereid is je voor niets op zijn rug van de ene plaats naar de andere te dragen. of denk aan computers die veel sneller rekenen dan zelfs het grootste rekenwonder ooit kan. Het is een risicoloze voorspelling er van uit te gaan dat deze trend dus zal doorzetten.
Trend 2: telepresence
Er zal steeds meer een scheiding komen tussen de plek waar werknemers zich bevinden en de plek waar het product wordt vervaardigd. Robots die door mensen aangestuurd worden zijn de toekomst in de productie. Robots kunnen in zeer gevaarlijke omgevingen werken en kunnen ook door meerdere mensen in verschillende ploegen of tijdzones bediend worden. Dit kan ook zeer snel. Licht (dus ook elektrische impulsen) reist 300 000 km per seconde, wat betekent dat een teleoperator in bijvoorbeeld Melbourne in vier milliseconden een signaal heen en weer kan sturen naar een robot in een fabriek ergens in Nederland. Zodra er een humanoïde robot wordt gebouwd met minstens even veel kracht als de mens en voldoende verfijnde motoriek, denk aan de Japanse ASIMO maar dan iets beter, dan zal het een kwestie van een paar jaar zijn voor telepresence massaal op zal rukken.
De voordelen zijn enorm. Een voorbeeld: in geïsoleerde dalen in Nepal is er een enorm arbeidspotentieel. het is alleen vanwege de geografie een beroerde plaats voor een fabriek. Hiermee los je dat probleem op. Nederland is een ideale locatie voor fabrieken wegens ons rivierennetwerk en de ligging aan de kust. Het is alleen vervelend voor werkenden hier, maar daar tegenover staat dat productie zo goedkoop wordt dat er veel meer fabrieken komen, dus ook veel meer werkgelegenheid. Ook voor politici zijn tele-operated robocops ideaal om weer een mineralenrijk gebiedje of een oliebron in te kunnen pikken. Geen gezanik met embedded journalisten en klagende oorlogsveteranen, nee, gewoon een real life videogame. Wie weet wordt dit vreemdelingenlegioen wel aangestuurd door Nepalese Gurkha’s, die gewoon in Gorkha of Magarland blijven.
Trend 3: steeds meer mensen worden uitgesloten
Het vereist steeds meer slimheid om mee te kunnen blijven draaien op de arbeidsmarkt. Gelukkig heeft het zogeheten Flynn-effect gelid tot een structurele stijging van het IQ in de afgelopen tientallen jaren, maar de laatste tien jaar treedt er in de ontwikkelde landen een stagnatie op. heel vervelend, want de eisen nemen steeds meer toe. Kan je niet lezen of schrijven, dan ben je kansloos, of je moet de politiek in. MBO-niveau is tegenwoordig het minste en de eisen nemen steeds meer toe. Voor sommige mensen is dit niet meer bij te benen. Mensen die nu op de sociale werkplaats zitten, waren een eeuw geleden gewaardeerde boerenknechten. Er zal dus een sociaal vangnet moeten komen. De alternatieven: eugenetica, hersenoperaties waarbij mentale protheses worden ingeplant en dergelijke zijn nog akeliger. Misschien is het mogelijk met minder ingrijpende technieken mensen slimmer te maken. Wat zijn jullie ideeën?
Zo beschreven is arbeid een gebruikswaarde zoals Marx ons leerde, het gaat echter in de post-moderne samenleving om de ruilwaarde, zoals arbeidstijd.
En om in een PC een notitie van iets te maken of het op een post-it te schrijven, verschilt van ruilwaarde, modern is niet altijd een vooruitgang.
