Amerikaanse droom
De meritocratische cultuur is in de VS tot volledige wasdom gekomen. In een omvangrijk artikel in de Volkskrant van 25 oktober analyseert Joost Zwagerman zijn eigen fascinatie met die cultuur en laat en passant zien dat in de Amerikaanse literatuur Van Dams kritiek al eerder verwoord is. 'De ontmaskering [van de Amerikaanse droom] staat model voor een groter, universeler demasqué: de onvermijdelijke verpulvering van grote verwachtingen, en de pijnlijke aanvaarding van het menselijk bestaan als een keten van desillusies (...) De tragedie (...) is op scherp gesteld door de hoge eisen tot maatschappelijk welslagen die de Amerikaanse samenleving onder het mom van ultieme vrijheid bijna tiranniek oplegt (...)' Is dat niet precies wat Van Dam dwars zit? Is dat niet de bron van zijn mededogen voor de proletarische achterhoede?
'De standenmaatschappij bleek onhoudbaar', schrijft Van Dam. Het meritocratisch denken werd dominant omdat (en niet vóórdat, zoals Van Dam suggereert) de markt als verdelingsmechanisme opkwam. Het was de markt die, in de woorden van Karl Marx, 'alle feodale, aartsvaderlijke, idyllische verhoudingen vernietigd heeft. Zij heeft de bontgeschakeerde feodale banden, die de mens aan de van nature boven hem geplaatste verbonden, onbarmhartig verscheurd en geen andere band tussen mens en mens overgelaten dan het naakte eigenbelang, dan de gevoelloze 'contante betaling'. Zij heeft de heilige siddering van de vrome dweperij, van de ridderlijke geestdrift, van de kleinburgerlijke weemoed in het ijskoude water van egoïstische berekening verdronken. '
Wat er met de verliezers gebeurt, daarover laat Marx ons weinig illusies. Maar ook de Amerikaanse bellettrie is, zo meent Zwagerman, weinig verhullend: 'Het Amerikaanse dictaat is meedogenloos: alleen het beste is goed genoeg. (...). Dat dictaat maakt onvermijdelijk en altijd weer slachtoffer na slachtoffer.' Zwagerman ziet het met afgrijzen aan en vlucht daarom in de kunst.
'via Blog this'
Succesvol worden door te ageren tegen de prestatiemaatschappij is net zoiets als een boek zonder zonde schrijven waardoor iedereen bij geboorte al een zondaar is, zoals Luther en Calvijn deden. Marx is hetzelfde mislukt.
Met een kromme stok slaat men immers beter.
In een mooimaak maatschappij is mooi zijn ook geen talent, maar gekochte luiheid en onkundigheid waarbij deze mislukking ook geen maatschappelijk probleem mag zijn. Het gezegde 'schoonheid adelt' is helemaal nieuw voor me. Lelijkheid is in deze wijze de 'nieuwe' straf dankzij internet, net zoals doof de nieuwe straf was met de uitvinding van de radio en vooral na 1933.
De mooimaak maatschappij is echter de botte decadentie in onze crisistijd. Net zoals democratie decadent was na de crisis van 1929. De enige andere meer hypocriete mogelijkheid is is dat onze democratie lelijkheid de 'nieuwe' decadent gaat vinden. De lelijkheid van beeldvorming en beeldgedrag wordt dan allesbepalend.
