Stel je voor: een genootschap van wiskundigen en sociologen dat precies kan voorspellen wanneer revoluties uitbreken, kortom: in welke richting de maatschappij op gaat. In Isaac Asimov’s ijzersterke Foundation-romanreeks, wereldberoemd in het science fiction wereldje (waar bètawetenschappers sterk in vertegenwoordigd zijn), bedacht wetenschapper Hari Seldon psychohistorie, een wiskundige theorie om de toekomst in sociale systemen te kunnen voorspellen. Sociale wetenschappen op een natuurwetenschappelijke manier benaderd, dus. Zou iets als psychohistorie werkelijk kunnen bestaan?
De gedachte achter psychohistorie
Psychohistorie is de rode draad in Isaac Asimovs Foundation-reeks. In zijn Foundation boeken staat het Galactische Imperium op instorten. Psychohistorici proberen met behulp van een geheim project de voorspelde
Een holoprojectie van Asimovs held Hari Seldon in een rolstoel. Klaarblijkelijk had Asimov weinig vertrouwen in de medische mogelijkheden in de toekomst.
dertigduizend jaar barbarij waarin de Melkweg na de instorting van het Galactische Imperium terecht zou komen, in te korten tot duizend jaar. Natuurlijk mocht de bevolking niet op de hoogte zijn van psychohistorie. Anders zouden de vergelijkingen niet meer kloppen; een bèta zegt dan: er ontstaat niet-lineariteit. Asimov wikkelde hier een ingewikkelde plot omheen. Plus uiteraard onverwachte ontwikkelingen die de psychohistorici niet zagen aankomen om de spanning er in te houden.
De Wet van de Grote Getallen
Het gedrag van grote massa’s mensen moet volgens de wet van de grote getallen kunnen, veronderstelde Asimov, immers, scheikunde en actuariële wetenschappen (de techniek van risico’s berekenen) werkt ook zo. Van één molecuul kan je niet voorspellen hoe het zich gedraagt door de vele kwantuminteracties, maar van een kilogram moleculen lukt dat vrij aardig. Zo weten scheikundig ingenieurs precies hoe snel een chemische reactie in bijvoorbeeld een olieraffinaderij of reactor in een chemische fabriek verloopt. Hierbij gebruiken ze begrippen als entropie en vrije energie, die alleen op grote schaal, bijvoorbeeld quintiljoenen moleculen, echt betekenis hebben. Een dergelijk effect bestaat ook voor een sociaal systeem, veronderstelde Asimov in zijn romans. Er zijn bepaalde simpele wetmatigheden waaraan groter massa’s mensen voldoen, want de geschiedenis herhaalt zich voortdurend. In feite is economie te vergelijken met psychohistorie. Erg goed doen economen het overigens nog niet. Hari Seldon zou zijn neus er beslist voor ophalen.
Physical History and Economics
Onderzoeker Mark Ciotola, net als veel bèta’s een fervent liefhebber van science fiction, denkt dat Asimov gelijk had en heeft de handschoen opgenomen. Hij werkt nu aan PHE, een sociologische discipline die net als psychohistorie uitgaat van een wiskundige beschrijving van de maatschappij. Anders dan Asimovs fictieve held Hari Seldon gaat hij niet uit van psychologie, maar van entropie. Hij ziet mensen als niets meer als atomen in en systeem dat de groei in de hoeveelheid entropie maximaal wil laten zijn.
Fast entropy
In Ciotola’s woorden is dit fast entropy: de entropie neemt niet alleen toe, het systeem probeert ook de snelheid waarmee de entropie toeneemt, zo hoog mogelijk te laten zijn. Omdat een welvarend, technisch hoog ontwikkelde beschaving de entropie sneller laat toenemen dan klodders bacterieslijm, is het onvermijdelijk dat zich vroeg of laat iets als een hoog ontwikkelde beschaving ontwikkelt en de entropiegroei maximaliseert.
Omgekeerd: als een gegeven systreem, variërend van een kolonie bacteriën tot een beschaving wordt geconfronteerd met potentiële entropie in werkelijke entropie om te zetten, is het een kwestie van weinig tijd voor het maagdelijke reservaat, continent, vakgebied of planeet vol wordt geplant met snel groeiende plekken nadrukkelijke menselijke aanwezigheid.
Bronnen
Fastentropy.org
